Η Κυρά Σαρακοστή

Τι σημαίνει Καθαρά Δευτέρα; Και τι Σαρακοστή;

   Έχοντας ήδη αναφερθεί στην ετυμολογία της λέξης “Απόκριες” (από + κρέας), μπορούμε να κατανοήσουμε ευκολότερα και τι σηματοδοτεί η Καθαρά Δευτέρα, την έναρξη δηλαδή της νηστείας μέχρι το Πάσχα.

Και τι είναι νηστεία; 

    Η λέξη  νηστεία είναι σύνθετη και προέρχεται από το αρνητικό μόριο νη και το ρήμα εσθίω, που σημαίνει τρώγω. Σταδιακά, με την αύξηση της χρονικής διάρκειας και την προοδευτική διαμόρφωση του θεσμού της νηστείας, νηστεία δεν σήμαινε μόνο την πλήρη αποχή από στερεές ή υγρές τροφές, αλλά και την μερική αποχή, την αποχή δηλαδή από ορισμένες τροφές. Έτσι έχουμε την διάκριση σε νηστήσιμες και αρτυμένες ή αρτύσιμες τροφές.

   Για να κατανοήσουμε καλύτερα τη διάκριση αυτή, πρέπει να διακρίνουμε πρώτα τις τροφές σε κατηγορίες, σε αυτές που προέρχονται από ζώα (με εξαίρεση τα ασπόνδυλα) όπως το κρέας, το γάλα, τα αυγά, το τυρί κτλ. και τις υπόλοιπες (φρούτα, λαχανικά, όσπρια, δημητριακά…).  Για να γίνει πιο σαφής η ταξινόμηση των τροφών σε νηστίσιμες κι αρτύσιμες  μπορούμε να φτιάξουμε έναν πίνακα αναφοράς, όπως ο παρακάτω:

Και τα παιδάκια πρέπει να νηστεύουν;  

     Καλό είναι να διευκρινίσουμε στα παιδιά ότι επειδή βρίσκονται σε φάση ανάπτυξης, δεν πρέπει να στερηθούν καμία κατηγορία τροφίμων. Μπορούν βέβαια να στερηθούν το κρέας κάποιες συγκεκριμένες μέρες (Καθαρά Δευτέρα, Μεγάλη Παρασκευή κτλ.) αλλά το πιο σημαντικό είναι να κατανοήσουν ότι νηστεία δε σημαίνει μόνο απόχη από συγκεκριμένα φαγητά αλλά κυρίως αποχή από κακές συνήθειες στις οποίες είμαστε επιρρεπείς…. Συνεπώς, αυτό που μπορούν να κάνουν κατά τη διάρκεια της Σαρακοστής είναι να αποφύγουν κάθε αρνητική συμπεριφορά (να χτυπάνε, να λένε ψέματα κτλ.)

 Το έθιμο της κυρά Σαρακοστής

     Η ετυμολογία της λέξης Σαρακοστής σχετίζεται με τη διάρκεια της νηστείας από την Καθαρά Δευτέρα μέχρι το Πάσχα (40 μέρες), κι ένας εύκολος τρόπος για να την υπολογίζουμε είναι ένα είδος ημερολογίου που έφτιαχναν οι γιαγιάδες μας. Πρόκειται για τη γνωστή μας κυρά Σαρακοστή

   Πρόκειται για ένα ιδιόμορφο ημερολόγιο με το οποίο μετρούσαν τις εβδομάδες της νηστείας (Σαρακοστής).

    Η κυρά Σαρακοστή στις περισσότερες περιοχές ήταν μια χάρτινη ζωγραφιά. Απεικόνιζε μια γυναίκα με σταυρωμένα χέρια, λόγω προσευχής, σαν καλόγρια, χωρίς στόμα, λόγω νηστείας, και με εφτά πόδια που αναπαριστούσαν τις επτά εβδομάδες της Μεγάλης Σαρακοστής. Κάθε Σάββατο έκοβαν ένα πόδι και έτσι ήξεραν πόσες βδομάδες νηστείας απέμεναν μέχρι το Πάσχα. Το Μεγάλο Σάββατο, έκοβαν και το τελευταίο πόδι. Αυτό το κομμάτι χαρτί το δίπλωναν καλά και το έκρυβαν σε ένα ξερό σύκο. Τοποθετούσαν το σύκο αυτό μαζί με άλλα, και σε όποιον το έβρισκε θεωρούνταν ότι του έφερνε γούρι.

    Σε άλλα μέρη της Ελλάδας η Κυρά Σαρακοστή δεν ήταν φτιαγμένη από χαρτί, αλλά από ζυμάρι. Το ζυμάρι φτιαχνόταν με αλεύρι, αλάτι και νερό. Η διαδικασία ήταν κι εδώ η ίδια όπως και με την χάρτινη. Μια παραλλαγή του εθίμου της Κυράς Σαρακοστής είναι φτιαγμένη από πανί και γεμισμένη με πούπουλα.

(Οι πληροφορίες για την κυρά Σαρακοστή είναι από εδώ http://ellasnafs.blogspot.gr/2015/02/blog-post_345.html)

    

     Για την καλύτερη κατανόηση της διάκρισης των τροφών σε νηστίσιμες κι αρτύσιμες, μπορούμε να δώσουμε ένα σχετικό φύλλο εργασίας. Στο παρακάτω φύλλο εργασίας, έδωσα συνοδευτικά στα παιδιά ένα φακελάκι με εικόνες (από περιοδικά και διαφημιστικά φυλλάδια από σούπερ μάρκετ) από φαγητά, τόσο νηστίσιμα όσο και αρτύσιμα. Τα παιδιά καλούνται να διακρίνουν τα νηστίσιμα και να τα κολλήσουν στη φούστα της κυρά Σαρακοστής και στη συνέχεια να αριθμήσουν τα πόδια της

Η κυρά Σαρακοστή με Ζυμάρι

   Ξεκινάμε φτιάχνοντας το ζυμάρι μας. Αλεύρι, νερό, αλάτι και δυνατό ζύμωμα για να φτιάξουμε μια ωραία ζύμη.

Στη συνέχεια της δίνουμε σχήμα: κεφάλι με μαντήλι, χεράκια μαζεμένα, φούστα και φυσικά 7 ποδαράκια! Μετράμε καλά για να μην κάνουμε λάθος….

Έτοιμες για το φούρνο! Χαμηλή θερμοκρασία και περιμένουμε….

Ώρα για διακόσμηση! Βάφουμε χρωματιστά τα ποδαράκια, ζωγραφίζουμε μάτια και μύτη (προσοχή να μην μπερδευτούμε και βάλουμε και στόμα!)….

….κολλάμε τη φούστα…

της προσθέτουμε δαντέλα…

και τέλος το μαντήλι!

Έτοιμη!

 

Και του χρόνου! 

Καλή Σαρακοστή να έχουμε!

 Το εποπτικό υλικό θα το βρείτε σε pdf στον σύνδεσμο:

Η Σαρακοστή στο νηπιαγωγείο

"Ο Μικρός Ζωγράφος των Βράχων": Ταξιδεύοντας στην Παλαιολιθική Εποχή μέσα από ένα Βιβλίο

     Χάρη στις Εκδόσεις Καλειδοσκόπιο και την καταπληκτική ιδέα τους να δανείζουν σε εκπαιδευτικούς βιβλία συνοδευόμενα από σχετικό εποπτικό υλικό (για σχετικές πληροφορίες δείτε εδώ ) και κυρίως τη συμβολή της Μαρίας Ποθητού με τα “Χαμογελάκια” της (δείτε εδώ), είχαμε την ευκαιρία να κάνουμε ένα μαγευτικό ταξίδι στον χρόνο, φτάνοντας στην Παλαιολιθική Εποχή και γνωρίζοντας τον Ποκ. Ποιος είναι ο Ποκ; Το λογοτεχνικό δημιούργημα της Μαρίας Πετκανοπούλου που με την εκπληκτική εικονογράφηση της Άννας Καρνή δημιούργησαν τον “μικρό ζωγράφο των βράχων”, ένα βιβλίο που σας το προτείνω ανεπιφύλακτα!

     Το σακί με τον “Μικρό Ζωγράφο των Βράχων” από τις εκδόσεις Καλειδοσκόπιο έφτασε στην  τάξη μας και ο ενθουσιασμός των παιδιών ήταν έκδηλος! Τι είναι αυτό; τι έχει μέσα; είναι παιχνίδι; βιβλίο;…. Οι απορίες λύθηκαν όταν ο μικρός Ποκ συνάντησε τα παιδιά που τον υποδέχτηκαν θερμά..

Α) Γλώσσα

1. Αφήγηση Παραμυθιού, Επεξεργασία Εικόνων και Σχολιασμός

    Μετά την αφήγηση του παραμυθιού, που κράτησε αμείωτο το ενδιαφέρον τον παιδιών ως το τέλος, τα παιδιά κλήθηκαν να σκεφτούν τη συνέχειά του, δίνοντας απάντηση στο σχετικό ερώτημα του βιβλίου.

    Στη συνέχεια περιγράψαμε τις εικόνες, ανακαλώντας παράλληλα τα γεγονότα της ιστορίας κι εστιάζοντας σε χαρακτηριστικά στοιχεία της εποχής στην οποία αναφερόταν (ρούχα, κατοικία, ενδυμασία, τρόπος θέρμανσης, καθημερινές ασχολίες κτλ.)

    Τέλος, προβληματιστήκαμε για τα συναισθήματα του Ποκ σε διάφορες καταστάσεις και προσπαθήσαμε να περιγράψουμε τον χαρακτήρα του, στοιχεία που στη συνέχεια καταγράψαμε

    2.   Το σταυρόλεξο της παλαιολιθικής εποχής

Β) Έκφραση & Δημιουργία

Δραματοποίηση

    Μοιράζουμε ρόλους, φτιάχνουμε τα σκηνικά μας, προσθέτουμε σκηνοθετικά στοιχεία (όπλα κυνηγών, δάδα, φωτιά, πέτρες, αγριοφράουλες κτλ.) και είμαστε έτοιμοι να αυτοσχεδιάσουμε!

Ξημερώνει… Οι άντρες παίρνουν τα όπλα τους κι ετοιμάζονται για κυνήγι

Ο Ποκ κάνει το ίδιο…

...αλλά οι κυνηγοί για άλλη μια φορά τον αγνοούν, θεωρώντας τον μικρό ακόμη. Έτσι, κι αυτή τη φορά θα βγει μόνος του για να ανακαλύψει τον κόσμο…

Αρχίζει να νυχτώνει. Οι κυνηγοί επιστρέφουν και όλοι μαζεύονται γύρω από τη φωτιά να αφηγηθούν τις ιστορίες τους από το κυνήγι. Ο Ποκ ακούει εντυπωσιασμένος!

Ώρα για ύπνο! Η επόμενη μέρα είναι μια ακόμη ευκαιρία για τον Ποκ να εξερευνήσει τη φύση. κι αυτή την φορά ανακαλύπτει κάτι πεντανόστιμες αγριοφράουλες! Και φυσικά πηγαίνει μερικές στη μαμά του….

Κι αυτή με τη σειρά της έχει να του δείξει κάτι, ένα είδος ημερολογίου με ομόκεντρους κύκλους. 

Όμως αυτό που του προκαλεί εντύπωση είναι το καρβουνάκι με το οποίο τους σχεδίασε. Έτσι ξεκινάει κι αυτός να ζωγραφίζει στους βράχους…

Όταν μάλιστα θα γνωρίσει και τον παππού που φτιάχνει τις βραχογραφίες που φέρνουν τύχη στους κυνηγούς, το ενδιαφέρον του θα μεγαλώσει ακόμη περισσότερο!

Αυτός θα του μάθει να φτιάχνει χρώματα….

και θα τον αναδείξει στον μικρό ζωγράφο των βράχων που οι κυνηγοί θα συγχαρούν για το σπουδαίο έργο του!

Ζωγραφική

1. Τα παιδιά απόδωσαν εικαστικά μια σκηνή της ιστορίας που τους άρεσε και σε ένα “συννεφάκι” πρόσθεσαν τις σκέψεις του Ποκ

2. Χρησιμοποιώντας τα καρβουνάκια που περιλαμβάνονταν στο σακί, ανακαλύψαμε πώς είναι να ζωγραφίζεις με κάρβουνο, όπως έκαναν οι πρωτόγονοι. 

Κολάζ

   Αφού παρατηρήσαμε και περιγράψαμε τις φωτογραφίες με διάφορες βραχογραφίες που περιείχε το σακί, 

φτιάξαμε τις δικές μας βραχογραφίες με κηρομπογιές σε καφέ χαρτί του μέτρου το οποίο στη συνέχεια τσαλακώσαμε για να αποδώσουμε την υφή των βράχων. 

Κατόπιν, χρησιμοποιώντας διάφορα υλικά επιχειρήσαμε να αποδώσουμε ένα σπήλαιο με μια βραχογραφία του Ποκ και φυσικά τον Ποκ δίπλα να κρατάει έναν αναμμένο πυρσό για να βλέπει.

Γ) Μαθηματικά

Παίξαμε τα παιχνίδια που περιείχε το σακί και ειδικότερα:

α) ένα παζλ με γλωσσοπίεστρα, τα οποία έπρεπε να τοποθετηθούν στη σωστή σειρά ανάλογα με τον αριθμό των κουκίδων που ανέγραφαν (από το 1 έως το 8)

β) μια τόμπολα με εικόνες από την ιστορία. Το συγκεκριμένο παιχνίδι το παίξαμε σε 2 ομάδες. Κάθε ομάδα είχε ένα πλαίσιο με εικόνες, σε καθεμία από τις οποίες αντιστοιχούσε ένας αριθμός. Κάθε παιδί, ρίχνοντας ταυτόχρονα 2 ζάρια με βούλες από το 1 έως το 5, επέλεγε την καρτέλα με την εικόνα που αντιστοιχούσε στο άθροισμα το ζαριών και την τοποθετούσε στην αντίστοιχη θέση στο πλαίσιο της ομάδας του. Η ομάδα που συμπλήρωσε πρώτη όλες τις εικόνες της αναδείχτηκε νικήτρια

Δ) Μελέτη Περιβάλλοντος – Τεχνολογία

1. Παρακολουθήσαμε βίντεο από την εκπαιδευτική σειρά “μια φορά κι έναν καιρό ήταν ο άνθρωπος” σχετικά με την παλαιολιθική εποχή

2. Είδαμε σε PowerPoint συγκεντρωμένες όλες τις πληροφορίες που περιείχε το παραμύθι. Το PowerPoint μπορείτε να το κατεβάσετε στον παρακάτω σύνδεσμο

 PowerPoint: Παλαιολιθική Εποχή

Δραστηριότητες Επέκτασης:

Συνεχίζοντας την ιστορία του Ποκ….

   Τελειώνοντας, επειδή δεν μπορούσαμε να αποχωριστούμε τον Ποκ που είχε γίνει πλέον φίλος μας, αποφασίσαμε να φτιάξουμε ένα δικό μας παραμύθι, σαν συνέχεια αυτού που διαβάσαμε. Έτσι, συνεχίσαμε την ιστορία του Ποκ, την εικονογραφήσαμε, φτιάξαμε το εξώφυλλο, σαρώσαμε τις εικόνες στον υπολογιστή, την ηχογραφήσαμε και δημιουργήσαμε ένα είδος ηλεκτρονικού παραμυθιού σε μορφή βίντεο. 

Το βίντεό μας μπορείτε να το δείτε εδώ